ટ્રાફિકના નવા નિયમો, વિવાદો અને તેના ઉકેલો

‌કાશ્મીરમાં  કલમ 370 ની નાબૂદી નું ઐતિહાસિક પગલું તેના લીધે પાકિસ્તાન સાથે કાશ્મીર મુદ્દે સર્જાયેલ તંગ પરિસ્થિતિ આ બે મુદ્દા છેલ્લા લગભગ એક મહિનાથી દિલ્હીમાં દુનિયામાં અને લોક મોઢે દેશના ચોરે-ચોરે ચર્ચાય છે. આધુનિક યુગ નો ચોરો એટલે whatsapp અને facebook તેમાં પણ આની ઢગલા મોઢે પોસ્ટ ફરે છે દેશના  સામાન્ય લોકો આવેશમાં આવીને ગરમા ગરમ ચર્ચાઓ કરે છે આ પગલાંની તરફેણમાં વધારે અને વિરોધમાં દલીલ કરનારાઓની સંખ્યા ખૂબ ઓછી છે. આ સૌથી ગરમાં ગરમ મુદ્દાને પણ પળવારમાં ભુલાવી દેતો સુપર હોટ મુદ્દો લોકજીભે ન કેવળ ચર્ચાય છે પરંતુ શબ્દોમાં એટલે કે વાણી દ્વારા તેનો  ઉગ્ર વિરોધ નોંધાવાઈ છે જો કોઈ આ મુદ્દે જરાપણ સરકાર તરફની વાત કરે તો તેની સામે અન્ય લોકોનો પૂણ્યપ્રકોપ ફાટી નીકળે છે. આ મુદ્દો એટલે અન્ય કોઈ મુદ્દો નહીં પરંતુ ટ્રાફિકના નિયમોનું પાલન ન કરનારને   દંડ ની જોગવાઈ માં કરેલો અનેક ગણો વધારો છે. દેશના ખાસ કરીને શ્રમિક વર્ગમાં મહિલા વર્ગમાં અને વિશાળ સંખ્યામાં સામાન્ય લોકોમાં આનો વિરોધ પરાકાષ્ટા એ જોવા મળેછે. આનાથી લોકોને પડતી અનેક તકલીફો અને અગવડતાઓનું લાંબુ લચક લિસ્ટ  અત્યારે દરેક નાગરિકના ખિસ્સામાં હાથવગું છે તમે જરા અમથું વાતનું ટપકું  મુકશો તો તુરંત તે તમને આ લીસ્ટ પકડાવી દેશે જેમાં મુખ્યત્વે જો કોઈ એક નિયમ નો  વધારે માત્રામાં વિરોધ હોય તો તે નિયમ છે હેલ્મેટ પહેરવાના અને નિયમોના ઉલ્લંઘન બદલ લેવામાં આવતો ભારેખમ દંડ ની રકમ સામે, આની સામે સરકાર તરફથી આ નવા નિયમ બાબત રજૂ કરવામાં આવેલ તર્ક અને દલીલો સામા પક્ષે લોકો તરફથી મૂકાતો વિરોધ અને દલીલો નો અંત આવે તેમ નથી.

આ વિષય ઉપર ખૂબ મનોમંથન કર્યા પછી અને આ ઘટનામાં સાક્ષીભાવે વિચાર કરતા કરતા જે નિષ્કર્ષ ઉપર પહોંચાય છે તે નિષ્કર્ષ  અને ત્યાં પહોંચતા પહેલાંનું મારું મનોમંથન એ વિષયના તરફેણના અને તેની વિરોધના મારા મનમાં આવેલા તર્કો  ને શકય એટલા  સૂચિબદ્ધ કરીને આપની સાથે એક વિચારક અને લેખક તરીકે વહેંચવાની ભાવનાને હું રોકી શકતો નથી ને કલમ ઉપાડ્યા વગર રહી શકતો પણ નથી. આમ  સૌપ્રથમ જ્યારે એક નાગરિક તરીકે આ સમાચાર સાંભળ્યા અને માધ્યમો દ્વારા જાણ્યું કે આની અમલવારી માં ખૂબ જ કડકાઈ સરકાર દેખાડશે ત્યારે મારો વિરોધ પણ આ નિર્ણય સામે પરાકાષ્ટા એ હતો. ટુ- વ્હીલરમાં કામ ઉપર જતો સામાન્ય માણસ દિવસ દરમ્યાન શહેરમાં પોતાના કામ અર્થે નાની મોટી 10 જગ્યાએ આવતો -જતો હોય છે ત્યાં બધે જ હેલ્મેટ સાચવવાની પૂર્તિ વ્યવસ્થા હોય છે? આપણા શહેરના મોટાભાગના રસ્તાઓ ખાડાઓથી ભરપૂર હોય છે કોઈક રસ્તાઓ તો તો એમ કહી શકાય કે ખાડામાં ક્યાંક ક્યાંક રસ્તો જોવા મળે છે  આવા રસ્તાઓ ઉપર ભારેખમ હેલ્મેટ પહેરવાથી ગરદનની કરોડરજજુને મોટુ નુકસાન થવાની શક્યતા પણ નકારી શકાય નહીં આમ અનેક દલીલો આ નિયમની વિરોધની મારા મનમાં પણ જન્મી હતી કારણ કે આ નિયમોને લીધે કેટલી અગવડતા ઓ અને મુશ્કેલીઓ આપણને વર્તાશે એ વાત ના ખ્યાલથી  સરકાર પ્રત્યે વધુ વિરોધની ભાવના ઊભી થતી હોય છે. વળી નાની અમથી ભૂલ માટે આવડી મોટી રકમનો દંડ ખરેખર વાજબી છે?  સાથે સાથે બજારમાં ફરતા એવા દ્રશ્યો પણ જોવા મળે છે દેશના  સામાન્ય લોકો હેલ્મેટ ખરીદતા મોટી સંખ્યામાં  જોવા મળે છે આમ કાયદાથી ડરતી અને કાયદાને આજની તારીખે પણ સન્માન આપતી  પ્રજા પોતાના વિરોધની વચ્ચે પણ કાયદાનું પાલન કરતી જોવા મળે છે. જે આપણાં દેશની લોકશાહીની સાચી તાકાત છે અને કોઈ પણ દેશ ની તંદુરસ્ત લોકશાહી માટે પ્રજાનું આ ખમીર જ  અગત્યનું પરિબળ છે .

સામા પક્ષે સરકાર તરફથી આ ભારેખમ દંડ વસૂલાતનો કાયદો શા માટે  અમલમાં મૂકવામાં આવ્યો તે બાબતે ખુલાસો કરતી વખતે જે આંકડાઓ આપવામાં આવ્યા તે માત્ર ચોંકાવનારા, આંખ ઉઘાડનારા નહીં પણ ભર નીંદરમાંથી ઝબકીને સીધા ચાલતા કરી દેનારા છે. જો આનો અમલ તાત્કાલિક એટલે કે પળ વારનો   પણ વિલંબ કર્યા વગર નહીં કરવામાં આવે તો રાષ્ટ્ર તેની મોટી કિંમત ચૂકવશે અને અત્યાર સુધી તો ચૂકવતો આવ્યો જ છે સરકારે જે આંકડાઓ માર્ગ અકસ્માતમાં વર્ષ દરમિયાન મૃત્યુ પામેલા ના આપેલ છે તેની સંખ્યા છે લગભગ એક લાખ ચાલીસ હજાર લોકો ભારતમાં દર વર્ષે માર્ગ અકસ્માતમાં મૃત્યુ પામે છે ઇજાગ્રસ્તોની સંખ્યા અને અન્ય અકસ્માતોની સંખ્યા તો આના કરતાં પણ અનેક ગણી  વધારે છે .

આમ એક તરફ કાયદાના પાલનથી રોજબરોજના કામમાં સામાન્ય લોકોને પડતી મુશ્કેલીઓ અને માનસિક અકળામણ  ઘણી છે,  દંડની રકમ પણ  ઘણી વધારે છે, તો સામેની તરફ ટ્રાફિકના સામાન્ય કાયદાઓ નું પાલન ન કરવાની આપણી જિદ્દી મનોવૃત્તિ, બેફામ રીતે જાહેર રસ્તા અને શેરીઓમાં વાહન ચલાવાને  લીધે જે દુષ્ટ પરિણામો ભોગવવા પડ્યા છે તે અસહ્ય છે દર વર્ષે એક લાખ ચાલીસ હજાર નિર્દોષ માનવો માર્ગ અકસ્માતમાં મૃત્યુ પામે તે કોઈપણ રાષ્ટ્ર કે સમાજ રચના માટે સ્વીકાર્ય ન હોઈ શકે . આટલી મોટી સંખ્યામાં થતાં માર્ગ અકસ્માતો એ દર્શાવે છે કે જ્યાં સુધી ભારેખમ દંડની જોગવાઈ કરવામાં નથી આવતી ત્યાં સુધી આપણી અંદર ટ્રાફિકના નિયમોનું પાલન કરવાની જરૂરિયાત ઉભી થતી જ નથી આપણી બેદરકારી ગુન્હાહિત બેદરકારી છે. આવી સ્થિતિમાં તટસ્થતા થી વિચારવામાં આવે તો સૌપ્રથમ એક જ સામાન્ય વિચાર સામે આવે છે અને તે આવવો પણ જોઈએ  કે જાન બચી તો લાખો પાય અર્થાત બધી જ અકળામણ  અને મુશ્કેલીઓ સહન કરીને પણ દરેક નાગરિકે ટ્રાફિકના નાના-મોટા   બધા જ નિયમો નું  ઇમાનદારીથી પાલન કરવું જોઈએ. સરકાર દ્વારા જાહેર થયેલા આંકડાઓમાં થોડા ઘણા ફેરફાર હોઈ શકે પરંતુ એક નાગરિક તરીકે આપણે જ જો આપણું મૂલ્યાંકન કરીએ તો દેશના નાના મોટા દરેક શહેરોમાં  ટ્રાફિકની સ્થિતિ એટલી બધી ખરાબ છે  કે તેનું શબ્દોમાં વર્ણન અધૂરું જ રહે છે  નાના મોટા દરેક રસ્તાઓ ઉપર આડેધડ ટ્રાફિક તેનું આડેધડ સંચાલન અને મૂર્ખતાની તમામ હદ ઓળંગીને કરવામાં આવતું પાર્કિંગ કે જેને લીધે આજે સામાન્ય લોકો તો ઠીક પરંતુ એમ્બ્યુલન્સ અને ફાયર ફાઈટર પણ સમયસર  દુર્ઘટના સ્થળે પહોંચી શકતા નથી. આ સ્થિતિ માટે કેવળ આપણે જ જવાબદાર છીએ આપણી નિષ્ફળતા માટે અન્યોને દોષ દેવાની  માનસિકતાના આપણે વર્ષો જૂના શિકાર છીએ. ખરાબ કાયદો-વ્યવસ્થા માં આપણે પાકિસ્તાનનો હાથ છે એમ કહી  છૂટી જઈએ છીએ પરંતુ આ કિસ્સામાં તો એમ કહીને પણ છટકી શકીએ તેમ નથી અહીંયા જ્યારે હું એમ શબ્દ વાપરું છું  કે આપણે તેનો અર્થ બંને પક્ષ એવો થાય છે સરકાર અને સામાન્ય લોકો કારણકે સરકાર પણ આપણામાંના લોકો દ્વારા જ ચલાવવામાં આવે છે ટ્રાફિકની આ વિકરાળ સમસ્યા કંઈ રાતોરાત અસ્તિત્વમાં નથી આવી વર્ષો સુધી સત્તાધીશોએ આને ગંભીરતાથી લીધી જ નહીં પોતાની તરફથી ઇરાદાપૂર્વક ના આંખમીચામના કર્યે રાખ્યા પ્રજા ની આંખમાં ધૂળ નાખતા રહયા સત્તા સ્થાને બેઠેલા હોય  પોતાની ફરજ પ્રત્યે ગુન્હાહિત બેદરકારી દાખવી સમસ્યાને સુલજાવાને બદલે તેને વધુને  વધુને વધુ વિકરાળ થવા દીધી છે. આ કડવી વાસ્તવિકતા પણ આપણે સ્વીકારવી જ રહી કેવળ કાયદો બનાવવાથી કે દંડની રકમ વધારવાથી આ સમસ્યાનો અંત આવશે નહીં, સરકારે પણ પોતાની જવાબદારી ઈમાનદારીથી નિભાવવી પડશે  અસરકારક ટ્રાફિક સંચાલન આપવું પડશે, વાહન ચલાવવા માટે  સારા અને મોટા રસ્તાઓ આપવા પડશે આમ બંને પક્ષે પોતાની જવાબદારી ઈમાનદારીથી અદા કરવી પડશે તો જ એક ટ્રાફિક સેન્સ લોકોમાં  ડેવલપ થશે, અને તેનું પરિણામ રસ્તા પર પણ જોવા મળશે જ અન્ય દેશોમાં આપણે જઈએ છીએ ત્યારે ત્યાંની બે વસ્તુ આપણને પ્રથમ નજરે જ ઉડીને આંખે વળગે છે તે છે એક સ્વચ્છતા બીજી traffic sense આ બન્ને વસ્તુઓ કેવળ લોકજાગૃતિના માધ્યમથી  જ વિકસિત કરી શકાય નહીં કે દંડની રકમ વધારવાથી તે તો આ સમગ્ર વ્યવસ્થાનો એક નાનો એવો ભાગ હોઈ શકે પરંતુ જ્યાં સુધી દેશનો આમ નાગરિક સ્વયં જાહેરમાં કચરો નાખતા અચકાશે નહીં કે ખોટું પાર્કિંગ એટલે કે અન્ય કોઈને અડચણરૂપ થાય તેવું પાર્કિંગ કરવાનું ટાળશે નહીં ત્યાં સુધી આ કેવળ વિવાદ અને ચર્ચાનો હિસ્સો જ રહેશે ટ્રાફિક સેન્સ વાસ્તવમાં માર્ગ ઉપર દેખાશે નહીં પણ અખબારોમાં વંચાશે અને ટીવી ઉપર ચર્ચાશે.

આમ આ સમગ્ર જવાબદારી અદા કરવાની ફરજ મારી તમારી સૌની હોય આપણે સૌ આનું ચૂસ્ત રીતે પાલન કરીએ  અન્ય નાગરીકોને પણ પાલન કરવા સમજાવી  અને આ રીતે આપણી નવી પેઢીને એક સુંદર ટ્રાફિક સેન્સનો વારસો આપીએ અને જો ખરેખર આપણે આ કરી શકીસુ તો વિશ્વ અને આપણી આવનારી પેઢી આપણી ઉપર ગર્વ લેશે એમાં કોઈ શંકા નથી  બસ એટલું જ.

Advertisements

ગુરુ ગ્રહનું ધન રાશિમાં પરિભ્રમણ

આજે આપણે આવનારા સમયમાં થનારા ગ્રહ મંડળના પરિવર્તન વિશે વિસ્તારથી ચર્ચા કરશુ આવનારા સમયમાં એટલે કે કે તારીખ 5 નવેમ્બર 2019 થી તારીખ 20 નવેમ્બર ૨૦૨૦ સુધી ગ્રહ મંડળનો સૌથી શુભ મનાતો ગ્રહ ગુરુ, પોતાની રાશિ ધન રાશિમાં પરિભ્રમણ કરશે આ રાશિ ગુરુ ની મુળ ત્રિકોણ ની રાશિ ગણાય છે આ રાશિમાં ગુરુ ગ્રહ ખૂબ જ બળવાન બને છે અને ઉત્તમ ફળ આપતો જણાય છે. ગુરુ ધન રાશિના પોતાના પરિભ્રમણ દરમિયાન ત્રણ નક્ષત્રો માંથી પસાર થશે સૌપ્રથમ તે મૂળ નક્ષત્ર કે જે કેતું નું નક્ષત્ર છે ત્યારબાદ પૂર્વષાઢા નક્ષત્ર કે જે શુક્ર નું નક્ષત્ર છે અને છેલ્લે ઉતરાષાઢા નક્ષત્રના એક ચરણમાં થી પસાર થશે જે સૂર્ય નું નક્ષત્ર છે. આ સમય દરમિયાન ભારત વર્ષમાં અને વિશ્વમાં ક્યા ક્યા ક્ષેત્રોમાં ફેરફારો થઈ શકે તે સમજવાનો જ્યોતિષ શાસ્ત્ર ના માધ્યમથી અહીંયા પ્રયત્ન કરીશું . ગુરુ ગ્રહ શિક્ષા સંપત્તિ અને સંતતિ નો કારક હોય, આ ત્રણ બાબતો ઉપર વિશેષ ફેરફારો કે સુધારાઓ જોવા મળી શકે આવનારા સમયમાં આર્થિક બાબતોને લઇને મોટા રિફોર્મ થશે જેને લઇને દેશ અને દુનિયામાં આર્થિક ક્ષેત્રે બહુ મોટા પરિવર્તનો આવશે જે લોકોએ કે પેઢીઓએ આર્થિક આયોજન લાંબાગાળાના વિચારથી કરેલા હશે તેમને આ સમય દરમિયાન પોતાના રોકાણોનું અવશ્ય ફળ મળશે ઉપરાંત શિક્ષણ ક્ષેત્રે પણ આમુલ પરિવર્તનો આવશે, સમાજમાં કેવળ જ્ઞાનીઓની જ વાહ વાહ થશે અને ઢોંગીઓ ખુલ્લા પડશે, ઓનલાઇન શિક્ષણ નો વ્યાપ્ત વધશે આ સમય દરમિયાન સોનામાં અને શેર બજારમાં પણ તેજી જોવા મળી શકે બીજુ જે દંપતીઓએ પોતાના ફેમિલી પ્લાનિંગ માટે આગળ વધવા માંગતા હોય તેમના માટે એટલે કે સંતાન પ્રાપ્તિ માટે આ સમય ઉત્તમ ગણાય અને જે દંપતિઓને સંતાન પ્રાપ્તિમાં વિલંબ થતો હોય કે બાધાઓ આવતી હોય કોઈ ને કોઈ મેડિકલ કારણથી તો તેવા દંપતીઓ માટે આઈ વી એફ ટ્રીટમેન્ટ્સ લેવાનો આ ઉત્તમ સમય ગણાશે.

હવે આપણે રાશિવાર ધન રાશિ નો ગુરુ ગ્રહ દરેક રાશિને કેવું ફળ આપશે તે જોઇએ

મેષ : આ રાશિ વાળા જાતકોને ગુરુનું પરિભ્રમણ પોતાની રાશિથી નવમાં સ્થાને થશે જે જાતકને ઉત્તમ પરિણામ આપશે દેશ-વિદેશની મુસાફરીનો યોગ થાય ધાર્મિક કાર્યો થાય અને નવા કાર્યોનો પ્રારંભ થાય

વૃષભ : આ રાશિવાળા જાતકને ગુરુનું પરિભ્રમણ પોતાની રાશિથી આઠમે થનારું હોય મિશ્રિત ફળ આપે તબિયત બાબતે ચિંતા રહે ખર્ચ કરાવે પરંતુ આર્થિક બાબતે લાભ આપી જાય

મિથુન : આ રાશિવાળા જાતકોને ગુરુનું પરિભ્રમણ પોતાની રાશિથી સાતમે થનારું હોય શુભ ફળ આપી જાય લગ્નવાંછુક યુવાનો અને યુવતીઓ માટે આ સમય સાનુકૂળ ગણાય જાહેર જીવનમાં પ્રતિષ્ઠામાં વધારો કરે અને નાની મુસાફરીનો યોગ આપે

કર્ક : આ રાશિવાળા જાતકોને ગુરુનું પરિભ્રમણ પોતાની રાશિથી છઠ્ઠા સ્થાને થતું હોય તે તબિયત બાબતે ચિંતા કરાવે ખર્ચ બાબતે પણ ચિંતા કરાવે હા ચોક્કસ નોકરી ધંધામાં સાનુકુળતા આપે આમ મિશ્રિત ફળ આપનારું રહે

સિંહ : આ રાશિવાળા જાતકોને ગુરુનું પરિભ્રમણ પોતાની રાશિથી પાંચમે થનારું હોય ખૂબ જ ઉત્તમ પરિણામ આપે સંતાનો બાબતે સારા સમાચારો આપે તેમની પ્રગતિ થાય અટકેલા કાર્યો પૂરા થાય તંદુરસ્તી મા વધારો થાય આમ આ પરિભ્રમણ સર્વાંગી આ રીતે શુભ સાબિત થાય

કન્યા : આ રાશિ વાળા જાતકોને ગુરુનું પરિભ્રમણ પોતાની રાશિથી ચોથા સ્થાને થનારુ હોય જાતક ના સુખમાં વધારો કરે નોકરી-ધંધામાં અનુકૂળતા આપે હા ખર્ચ બાબતે ચોક્કસ અંકુશ રાખવો પડે

તુલા : આ રાશિવાળા જાતકોને ગુરુનું પરિભ્રમણ પોતાની રાશિથી ત્રીજા સ્થાને થનારુ હોય નવા કાર્યોનો પ્રારંભ કરાવે અધૂરા કાર્યો આગળ વધે અને મિત્રોથી લાભ મળે આમ એકંદરે શુભ ફળ આપે

વૃશ્ચિક : આ રાશિ વાળ જાતકોને ગુરુનું પરિભ્રમણ પોતાની રાશિથી બીજા સ્થાને થનારુ હોય કુટુંબમાં વૃદ્ધિ કરાવી શકે રોગ અને શત્રુઓ બાબતે ચિંતા કરાવે વ્યવસાય બાબતે અનુકૂળતા આપે આમ આ પરિભ્રમણ મિશ્રિત ફળ આપનારુ સાબિત થાય

ધન : આ રાશિવાળા જાતકોને ગુરુનું પરિભ્રમણ પોતાની રાશિ ઉપર થી થતું હોય, એક વાક્યમાં કહેવું હોય તો કહી શકાય કે આ પરિભ્રમણ “સોનાનો સુરજ લઈને આવશે” આ જાતકોને તબિયત બાબતે અનુકૂળતા રહે મન પ્રસન્ન રહે સંતાનોની પ્રગતિ થાય જાહેર જીવનમાં પ્રતિષ્ઠામાં વધારો થાય દેશ-વિદેશની મુસાફરી થાય

મકર : આ રાશિવાળા જાતકોને ગુરુનું પરિભ્રમણ પોતાની રાશિથી બારમે થાય જે ખર્ચનું અને નુકશાનીનું સ્થાન હોય જાતકને આર્થિક ખર્ચ કરાવે તબિયત બાબતે ચિંતા કરાવી શકે પણ માતાથી લાભ મળે

કુંભ : આ રાશિ વાળા વાળા જાતકોને ગુરુનું પરિભ્રમણ પોતાની રાશીથી 11 મે એટલે કે લાભ સ્થાનમાં થાય જે મિત્રોથી અને શેર-સટ્ટાથી ફાયદો કરાવે ઉપરાંત નવા કાર્યોનો પ્રારંભ પણ કરાવે

મીન : આ રાશિ વાળા જાતકોને ગુરુનું પરિભ્રમણ પોતાની રાશિથી દશમે થતું હોય જાતક ને નોકરી, ધંધામાં અનુકૂળતા આપે, જમીન મકાન નો યોગ થાય અને આવકમાં પણ વધારો થાય.

આમ તો શાસ્ત્ર મુજબ ગુરુ એ દેવતાઓના આચાર્ય હોય કોઈનું પણ અશુભ કરતા નથી છતાં પણ જો કોઈ વ્યક્તિને ગુરુનું ફળ મળવામાં વિલંબ થતો હોય કે બાધા આવતી હોય તો નીચે આપેલ બીજ મંત્ર ના ૨૯૦૦૦ જપ કરવાથી ચોક્કસ ગુરુની કૃપા મળવાની શરૂ થશે

બીજ મંત્ર : ॐ ग्रां ग्रीं ग्रौं सः गुरूवे नमः

નમ્ર નિવેદન: ઉપરોક્ત 12 રાશિ નું ગુરુ ગ્રહનું ફળ ચંદ્ર ને કેન્દ્રમાં રાખીને કરેલું છે વધુમાં આ જનરલાઇઝડ પ્રિડીક્શન છે.

યોગ સ્થૂળતાથી સૂક્ષ્મતા તરફની યાત્રા

યોગ એટલે શું? યોગ એટલે તન અને મનની તંદુરસ્તી, કેવળ હાથ ઊંચાનીચા કરવાની શારીરિક કસરત કે શ્વાસ ઊંચા-નીચા કરવાની મનની કસરત કે એથી કાંઈક વિશેષ? તો  ચાલો  આપણે  સૌ  સાથે મળીને  યોગને  ઊંડાણથી  સમજવાનો  પ્રયત્ન કરીએ. હમણાં જ 21 જુન ના રોજ  યોગ દિવસ હતો તે દિવસને સમગ્ર વિશ્વમાં યોગ દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. આમ જોઈએ તો સમગ્ર વર્ષ દરમિયાન દરેક ત્રીજા કે ચોથા દિવસને કોઈ ને કોઈ ખાસ દિવસ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. જેમકે ફાધર્સ ડે, મધર્સ ડે, ડોક્ટર્સ ડે, વેલેન્ટાઈન ડે, ઇન્ડિપેન્ડન્સ ડે, લેબર ડે, ટીચર્સ ડે, વિ.  આમાંના ખૂબ જ ઓછા ડે એવા હોય છે કે જેની ઉજવણી કેવળ સરકારી ચોપડાઓમાં નથી થતી પરંતુ સમગ્ર વિશ્વમાં જન-જન  દ્વારા સ્વયંભૂ રીતે કરવામાં આવે છે, એમાંનો કોઈ એક દિવસ જો હોય તો તે છે યોગ દિવસ અહિયાં હું સ્વયંભૂ શબ્દ એટલા માટે વાપરું છુ કારણ કે મે મારી સગી આંખે તા. 21 જૂનના સવારે જે મનોહર દ્રશય જોયું છે તેટલું સુંદર અને પવિત્રતાથી ભરેલું દ્રશ્ય આપણને ભાગ્યેજ જોવા મળતું હોય છે. સ્વયંભૂ રીતે લગભગ દરેક ઘર,શેરી અને લતા માથી લોકો સફેદ વસ્ત્રોમાં સજ્જ થઈ હાથ માં યોગ ની ચાદર સાથે નજીકના મેદાનમાં સામૂહિક યોગ કરવા માટે જતાં જોવા મળ્યા. ત્યાં બધા ખુબજ શિસ્ત સાથે લગભગ 40 મિનિટ જુદા-જુદા યોગાસનો કર્યા. આમ તો યોગ માટે કોઈ એક દિવસ ન હોય  શકે કારણકે યોગનો અંતિમ લક્ષ્યાંક તો  ત્યારે જ પાર પડ્યો ગણાય જ્યારે વ્યક્તિનું સમગ્ર જીવન જ યોગ બની જાય. યોગ આપણી આ ખૂબ જ પ્રાચીન જીવનશૈલી છે જે આજના સમયે પણ ખૂબ જ  વૈજ્ઞાનિક લાગે છે, આધુનિક લાગે છે અને સચોટ લાગે છે આ જીવનશૈલી વિશ્વના કોઈ વિકસિત રાષ્ટ્રમાંથી નથી આવી.  પરંતુ લગભગ પાંચ હજાર વર્ષ પહેલા આપણા મેઘાવી ઋષિ મહર્ષિ પતંજલિ દ્વારા આવીશકૃત કરવામાં આવી હતી જે દરેક ભારતીય ને  ગૌરવ આપનારી બાબત છે. આજથી લગભગ પાંચ હજાર વર્ષ પહેલા  ભારત વર્ષના મહાન સપૂત એવા અને  મેઘાવી શક્તિના માલિક મહર્ષિ પતંજલિએ  આ જીવનશૈલી ની ભેટ  સમગ્ર વિશ્વને આપેલ, જેમાં માનવજાતને કેવળ તન થી જ નહીં  પરંતુ સાથે સાથે મનથી તંદુરસ્ત રહેવા માટેનો સચોટ ઉપાય  આપ્યો.

હવે સ્વયંભૂ રીતે લોકો આ પદ્ધતિ જીવનમાં અપનાવી તેનું અમૃત પીવાનું શરૂ કરી દીધું છે  હું અમૃત શબ્દ એટલા માટે વાપરું છું કે યોગ વિશે વાતો કરવાથી કે વખાણ કરવાથી કાંઈ મળવાનું નથી યોગ કરવાથી જ મળવાનું છે. જેમ ભગવાન શ્રીકૃષ્ણએ ગીતામાં  ધર્મ વિશે કહેલું છે કે ધર્મ ધારણ કરવાનો છે ધર્મ એ કોઈ ચર્ચાનો વિષય નથી એમ યોગ પણ નિત્ય અભ્યાસ કરવાની વસ્તુ છે ધીમે ધીમે અભ્યાસ આગળ ને આગળ કરવાથી શરીરને કસરતો નો અને મન ઉપર  પ્રાણાયમના માધ્યમથી  સંતુલન કેળવીને  તન અને મનના એકાકાર ની અંતિમ  સ્થિતિમાં પહોચવું જ માત્ર નહીં પરંતુ લાંબો સમય સૂધી આ સ્થિતિમાં રહેવું. આમ મહર્ષિ પતંજલિ એ આપેલો યોગ એ માત્ર સ્થૂળ રીતે દેખાતી કસરત નથી વાસ્તવમાં તે એક જીવન જીવવાની એવી ઉતમ પધ્ધતિ છે જે વ્યકિતના  જીવનને સ્થૂળતા થી સૂક્ષ્મતા તરફ લઈ જાય છે અને આ રીતે વ્યકિતનું સમગ્ર જીવન જ યોગ બની જાય છે.

ઓશો એક વિરાટ વ્યક્તિત્વ

 

ઓશો કે જેઑ શરૂઆતમાં આચાર્ય રજનીશ ના નામથી પછી ભગવાન રજનીશ અને છેલ્લે કેવળ ઓશો ના નામથી દુનિયાભરમાં મશહૂર થયા ઓશો જપાનીસ શબ્દ છે જેનો અર્થ થાય છે સાગરીય અનુભવ, એક બુંદ સાગરમાં ભળી જાય અને બુંદ સ્વયં સાગર થઈ જાય. હું જે વ્યક્તિ વિશે લખવા જઈ રહ્યો છું તે માટેની લાયકાત હું ધરાવતો નથી કારણ કે હું તેનો કોઈ અનુયાયી નથી કે ડાઇ હાર્ડ ફેન પણ નથી હા ચોક્કસ એક સારો વાચક અને વિચારક હોવાના નાતે મે તેમને વાંચ્યા છે, સાંભળ્યા છે. માણીયા છે તેમના જીવનને અને તેમના વ્યક્તિત્વને મૂલવવાનો મારી રીતે થોડો પ્રયાસ કર્યો છે  જે હું અહીં આપની સાથે શેર કરી રહ્યો છું, આ લેખ લખવા પાછળનો ઉદ્દેશ્ય કેવળ એટલો જ છે કે નવી પેઢીના વાચકો આ મહામાનવે આપેલા વિચારો અને અસાધારણ તર્ક શક્તિથી ભરેલા તેમના ભાષણો youtube ઉપર સાંભળી શકે અને માણી શકે જો તેમને ઈચ્છા થાય તો જ.  હું દાવાથી કહી શકું કે તર્ક શક્તિ બાબતે આનાથી વિશેષ કોઈ વિચારક ને મે સાંભળ્યા નથી કે વાંચ્યા નથી આમનું તર્ક એટલું બધુ સટીક હોય છે કે વાંચનારને કેવળ ગળે ઉતરી જાય છે તેટલું જ નહીં પરંતુ તેમને સંતોષનો ઓડકાર આવી જાય છે કે હવે આનાથી અન્ય કાંઇ ઉત્તમ હોય શકે નહીં, ઓશો એવા અજોડ દર્શન શાસ્ત્રી અને તર્કશાસ્ત્રી શાસ્ત્રી હતા. મારા જેવા ઘણા વાચકોએ ઓશોના માધ્યમથી સિગમંડ ફ્રોઈડ અને ફેડરીક નિત્સે  જેવા માનસ શાસ્ત્રી અને તર્ક શાસ્ત્રી ના વિચારો ને જાણ્યા. બીજું હાલમાં જ અક્ષરનાદના સંપાદક અને જાણીતા લેખક શ્રી જીગ્નેશભાઈ અધ્યારૂ એ એક અમેરિકાની વેબ સીરીઝ જેનું નામ “વાઇલ્ડ વાઇલ્ડ કન્ટ્રી” વિષે  લખેલા પોતાના લેખમાં આચાર્ય રજનીશ નો ઉલ્લેખ કરેલો હવે એમના વિષે થોડી પાયાની વાતો કરીએ.

આચાર્ય રજનીશ નો જન્મ 11-12-1931 ના રોજ મધ્યપ્રદેશના ખુબ જ નાનકડા ગામ  કૂચવાડામાં થયો હતો તેમનું બાળપણ તેમના નાના-નાની ના ઘરે પસાર થયું હતું તેઓ તેમના  માતા-પિતાના કુલ 11 સંતાનોમાં સૌથી મોટા હતા વધુ સંતાનો હોવાને લીધે તેમનો ઉછેર તેમના નાના-નાની પાસે થયેલો ઓશો ના કહેવા મુજબ તેમના નાની મા ગજબની શુજ  બુજ અને દૂરદર્શિતા હતી જેનો પ્રભાવ ઓશો ઉપર ખુબજ હકારાત્મક પડ્યો તેમના જન્મ સ્થળ કૂચવાડાથી માત્ર 125 કિલોમીટર દૂર જબલપુર નામના નાના શહેરમાં મહર્ષિ મહેશયોગી જન્મ થયેલ આમ મધ્યપ્રદેશના આ નાના એવા વિસ્તાર માં બે મહાન આધ્યાત્મિક ગુરૂના જન્મ સ્થાન આવેલા છે. ઓશો વિષે મને ખુબ જ સ્પર્શી ગયેલી વાત હોય તો એ છે તે તેઓ પૂર્ણ સમયના અને જીવન પર્યંત આધ્યાત્મિક ગુરૂ હતા તેમને યુવાનીના બે-ત્રણ વર્ષ બાદ કરતા કોઈપણ નોકરી કે ધંધો ક્યારેય કર્યો નથી. તેઓ બાળપણથી જ આધ્યાત્મિક માર્ગના મુસાફર હતા તેઓ બાલ્યાવસ્થામાં પણ અજાણતા ધ્યાનની સ્થિતિમાં ચાલ્યા જતા તેમનું બાળપણ સામાન્ય બાળક જેવું જ પસાર થયેલું તેમની કુશાગ્ર બુદ્ધિ અને તીવ્ર યાદશક્તિ ને લીધે તેઓએ એમ.એ. સુધીનો અભ્યાસક્રમ ફિલોસોફીના વિષય સાથે પાસ કર્યો ત્યારબાદ થોડો સમય કોલેજમાં અધ્યાપક તરીકે કાર્ય કર્યું પછી તેઓ પૂર્ણ સમય લોકોને જાગ્રત કરવાનું કામ કરતા રહ્યા અને ભારત ભ્રમણ કર્યું 1970 ની આસપાસ આસપાસ મુંબઈ આવી ત્યાં ખૂબ પ્રવચનનો આપ્યા અને લોકોને જાગ્રત કર્યા તેમના પ્રવચનોથી તેમના અનુયાયીઓની સંખ્યામાં દિનપ્રતિદિન ખુબ જ વધારો થવા લાગ્યો સમાજના ઈન્ટેલેક્ચ્યુઅલ  બિઝનેસ ટાયકૂન અને મોટા-મોટા પ્રોફેશનલસો ઓશોના પ્રવચનનો થી અને પુસ્તકોથી અભિભૂત થઈ ગયા સાથે સાથે વિવાદો પણ સર્જાતા ગયા અને આ વિવાદો તેમના જીવનનો અનિવાર્ય ભાગ બનીને રહી ગયા. ઓશોના પ્રવચનોથી આકર્ષાઈને પશ્ચિમના લોકો તેમના ડાઈ-હાર્ડ ફેન બની ગયા હતા અને ઓશો જેની ઉપર સૌથી વધારે ભાર મુક્તા તે ધ્યાન પધ્ધતિ વિષે રૂબરૂમાં જાણવા અને ધ્યાન શીખવા  માટે ભારતમાં મોટા પ્રમાણમા વિદેશીઓ આવવા લાગ્યા ઓશોએ ધ્યાનની લગભગ 108 જેટલી પધ્ધતિઓ વિકસાવી હતી. ઓશો પોતાના પ્રવચનમાં ધર્મના વડાઓને, રાજકીય વડાઓને નિશાન બનાવતા અને તેમનો જાહેરમાં  ઉધડો લેતા,   પોતાના  અસાધારણ તર્કથી  તેમને  પાખંડી  સાબિત કરતા  આમ  તેઓએ ખૂબ જ મોટા પ્રમાણમાં વિવાદો સર્જાયા  અને આ વિવાદો જીવનપર્યત તેમની સાથે જ રહ્યા પરંતુ  તેમના  પ્રવચનની  કેટલી  ખાસ વાતો પણ  એવી હતી કે જે વાચકોને જીવનપર્યંત  યાદ રહેશે. તેમણે લોકોને સાચી ધાર્મિકતા શું છે તે શીખવી અને ધર્મના નામે ચાલતા પાખંડથી દૂર રહેવાનુ શીખવ્યું, ભક્તિ ડરથી, લોભથી, લાલચથી નહીં પણ એ બધાથી ઉપર ઉઠીને આનંદથી કરવાની છે, પુજા પરમાત્માની થાય પૂજારીની નો થાય તે વાત તેમણે બે ટૂક કહી તેમણે કહેલી જે તે સમયે કેટલીક વાતો આજે પણ વાચવી અને  સાંભળવી ગમે છે અને પ્રસ્તુત પણ લાગે છે ઓશો નો ધીમો, મીઠો અને માદક અવાજ વર્ષો સુધી દરેક સાંભળનારના કાન અને મસ્તીષક માં ગુંજે છે    .

તુમ અગર  ખુશ નહીં રહોગે  તો તુમ્હારી  ભીતર કા  પરમાત્મા કેસે ખુશ રહ પાયેગા,

તુમ  અગર  દુઃખી રહોગે  તો  તુમ્હારી  ભીતર કા પરમાત્મા ભી દુઃખી રહેગા,

તુમ અગર ભયભીત રહોગે  તો તુમ્હારી ભીતર કા પરમાત્મા ભી ભયભીત રહેગા

ઇસી લિયે  મેં કહેતા હું  હર ક્ષણ  ઔર હર હાલ મેં  ખુશ રહો,

ક્યોકી  તુમ્હારી  ભીતર  રહા  પરમાત્મા ભી યહી યહી ચાહતા હૈ.

ઓશો ના વિચારોનું ફલક એટલું મોટું હતું કે તેના માંધ્યમથી મારા જેવા અગણિત વાચકોએ દરેક ધર્મ અને દરેક ધર્મના મહાત્માઓ વિષે આછેરી જલક મેળવી તેમણે હિન્દુ, મુસ્લિમ, શીખ,ઈસાઈ, યહૂદી વિ. ધર્મ વિષે ખુબજ ઊંડાણ થી ચિંતન કરેલું તેમણે ભગવાન રામ, કૃષ્ણ, શિવ, ને ખૂબ પ્રેમ કર્યો અને ક્યારેક તેની ત્રુટીઓ દેખાડવાની બિન જરૂરી ચેસ્ટાઓ પણ કરી જે ને લઈને સનાતન ધર્મીઓના રોષ નો ભોગ બન્યા, તેઓએ મીરબાઈ થી લઈને મહાત્મા ગાંધી વિષે વિવેકનંદથી લઈ કબીર અને રહીમન સુધી ની ઘણી બધી આધ્યાત્મિક હસ્તીઓ વિષે ખુબજ ઊંડાણ થી લખ્યું છે, ભગવાન મહાવીર અને બુધ્ધ વિષે તો ઓશો જેટલું ભાગ્યેજ કોઇકે લખ્યું હશે.

1980 પછી અમેરિકાના ઓરેગન પ્રાંતમાં માં એક ખૂબ જ મોટા કદના આશ્રમ ની સ્થાપના કરી અને ત્યાં આધ્યાત્મિક પ્રવુતિઓને વેગ આપ્યો પરંતુ ત્યાં થયેલા વિવાદને લીધે તેમને નાલેશી સાથે ભારત પરત આવવું પડ્યું ત્યારબાદ તેઓ પૂના ખાતે રજનીશ આશ્રમમાં જ  રહયા અને તેમની આધ્યાત્મિક યાત્રા આગળ વધારી તેમનું મૃત્યુ 19-1-1990 ના રોજ પૂના ના આશ્રમમા જ થયું આરીતે એક યુગ પ્રવર્તક પુરુષે આપણી વચ્ચેથી વિદાય લીધી.

માં યુગે-યુગે સાંપ્રત

 

 

માં નો કોઈ દિવસ ના હોય તેને કોઈ દુન્યવી પદાર્થો કે શબ્દોમાં કેદ ન કરી શકાય માં તો યુગે-યુગે, ભવો-ભવ અને ક્ષણે-ક્ષણે  હોય “માં વિના સુનો સંસાર”, ગુજરાતી ફિલ્મનુ આ શીર્ષક મને આજે પણ હૈયે, હોઠે અને હાથવગું છે, “માં તે માં બીજા બધા વગડાં ના વા”, ગુજરાતી માધ્યમમાં અભ્યાસ કરેલ દરેકે-દરેક પછી તે બાળક હોય કે વૃધ્ધ હોય તેમના હદયમાં આ કવિતા અવાર-નવાર ગુંજન સ્વરૂપે પ્રાર્થના કરતી જ હશે તેવું હું છાતી ઠોકીને કહી શકું, ગુણવંતભાઈની ભાષામાં લખુતો માતા એ શબ્દ નથી શબ્દતીર્થ છે. માં શબ્દ એક જ પણ તેની અંદર સમાય જાય પૂરું વિશ્વ એવું અસિમ વ્યકિતત્વ માં ને વિશ્વ કહેવાય અને પોતાના સંતાનો માટે તો તેણી વિશ્વ-વિદ્યાલય અને વૃંદાવન પણ છે જે જીવન પર્યાત પોતાના બાળકોને સંસ્કાર અને શિસ્ત આપેછે અને સૂક્ષ્મ રીતે વ્હાલનો દરિયો પણ વહાવે છે, સત્ય કહું તો આ લેખ મારા અને તમારા હદયમાં હમેશા સૂક્ષ્મ રિતેતો ધરબાયેલો હોય જ છે કેવળ તે ને શબ્દોનું સ્વરૂપ આજે અપાય છે આજનો દિવસ એટલે કે “મધરસ ડે” પસંદ કરવા પાછળનો હેતુ માત્ર એટલો જ છે કે સમયોચિત લાગે, તે ને લઈને થોડા વધુ વાચકો વાચે. આજના આ લેખનો વિષય દુનિયાના દરેક લેખકો અને વાચકોનો પ્રિય વિષય છે લગભગ દરેક લેખકે આ વિષય ઉપર કઈક લખ્યુજ છે. હું જ્યારે આ લેખ લખી રહયો છુ ત્યારે મારી સમસ્યા એ છે કે કેટલું જડપથી લખું અને ક્યાં અટકું, મારા મશ્તિશ્ક ની અંદર રહેલા મન માથી અનેક વિચારોના ધોધ છૂટી રહયા છે આ બધા વિચારોને કાગળ ઉપર ટપકાવાનું સામર્થય ના તો મારી કલમમાં છે ના મારા હાથમાં.

માં અને ભગવત ગીતા વચ્ચે એક ગજબની સામ્યતા જોવા મળે છે આ બંન્ને ઉપર વર્ષોથી ખૂબ અને ખૂબ લખાયેલું છે છતાં પણ જ્યારે-જ્યારે તેનું સ્મરણ કરવામાં આવે ત્યારે-ત્યારે તેમાથી નવું અમ્રુત નિકળ્યે જ રાખે અને વાચનારને કે સ્મરણ કરનારને એટલુજ પોતીકુ પણ લાગે છે. સમય સાથે પ્રકૃતિમાં સતત બદલાવ આવે છે પરંતુ કુદરતે એક માંનુ જ સર્જન એવું અજોડ કર્યું છે કે તેની મમતામાં, ફરજમાં કે સમર્પણમાં ક્યારેય કોઈ બદલાવ આવતો નથી તે અતૂટ, અખૂટ અને સતત હોય છે. આજના ખુબજ જડપી અને સ્પર્ધાથી ભરેલા સમયમાં પણ માં બિલકુલ પાછળ જણાતી નથી મારા સરખી(૪૮ વર્ષ) અને મારાથી મોટી ઉમરના લોકોની માં નું ચિત્ર (વાસ્તવિક અને કલ્પનાનું) એટલે સાડી પહેરેલી હોય, વ્હેલી સવારે ઉઠી જતી હોય, પુજા-પાઠ કરતી હોય, પોતાના પતિનું અને ઘરના વડીલોનું સન્માન કરતી હોય, બાળકોની બધીજ સંભાળ રાખતી હોય, ઘર ના કામમાં ચોવીસે કલાક વ્યસ્ત રહેતી હોય અને સ્ત્રી હોવા છતાં પોતાની જાતને શણગારવાનું ભૂલી જતી હોય આવી માં નું દ્રશ્ય અમારા સમયમાં ખૂબજ સામાન્ય હતું. જ્યારે આજના સમયની મા એટલે જીન્સ, ટી-શર્ટ પહેરેલી હોય, સવાર-સાંજ બાળકોને સ્કૂટી ઉપર મૂકવા-લેવા જતી હોય, બાળકોને હોમ-વર્ક કરાવતી હોય, પતિ ને પણ તેના કામમાં ઉપયોગી થતી હોય કે પોતે નોકરી/ધંધો કરતી હોય, ખુબજ જડપથી તૈયાર થઈ, ખભે પર્સ લટકાવીને નોકરીએ જતી માં, પોતાના સંતાનોની કેરિયર બાબતે માત્ર ચિંતા નહીં પણ અગાઉથી આયોજન કરી રાખતી, બાળકોને વિડીયો ગેમના અઘરા સ્ટેપ રમી આપતી માં નું આવું દ્રશ્ય આજે  ખૂબ સામાન્ય છે. આમ સમયની સાથે માં ની મૂળભૂત ફરજોમાં, જવાબદારીમાં, સમર્પણમાં, કે મમતામાં કોઈ ઓછપ આવી નથી અમારી પેઢીની માં સ્કૂલે જતાં ત્યારે નાસ્તાના ડબામાં સેવ-મમરા કે રોટલી વઘારેલી ભરી આપતી આજે પાસ્તા કે પિજા ભરી આપે છે, અમને પરીક્ષામાં ઓછા માર્કસ આવતા તો માં ખીજાતિ અને ક્યારેક ધબ્બો પણ મારી દેતી જ્યારે આજની માં ગુસ્સો કરવાને બદલે સમજાવટથી કામ લે છે અને માર્ગદર્શકની ભૂમિકા ભજવે છે.

પરામકૃપાળું પરમાત્માએ સૃષ્ટિનું એકવાર સર્જન કર્યા બાદ તેના પાલન-પોષણ અને ફરી-સર્જનની જવાબદારી કઈ વગર વિચાર્યે માં ને નથી સોપી. માં એક એવું વ્યકિતત્વ છે જ્યારે તેણી જન્મ લે છે ત્યારે એક આમ બાળકની જેમજ ઉછરે છે, યુવા-અવસ્થા પણ સામાન્ય જ હોય છે, પરંતુ જેવી તે માતા બને છે કે તેનામાં એક દૈવી પરીવર્તન આવે છે તેના જીવનનો હેતુ જ બદલાઈ જાય છે તેણી સ્વ-કેંન્દ્રીમાંથી સંતાન-કેન્દ્રી બની જાય છે અને તેની આ યાત્રા અંતિમ સમય સુધી અને અવિરત આમ જ ચાલે છે. આ સમગ્ર યાત્રા દરમ્યાન તે એક દિવસ તો બહુ મોટા ગણાય, તે એક ક્ષણ પણ બેદરકાર રહેતી નથી, એવું પણ ક્યારેય બનતું નથી કે માંએ  પ્રથમ પોતાનું વિચાર્યું હોય અને ત્યારબાદ સંતાન વિષે વિચાર કર્યો હોય, આ કેવળ સ્થૂળ શબ્દોનું લખાણ નથી માં ની મમતાનું આ અમ્રુત તો તમે અને હું બધા દરરોજ પી-પી ને મોટા થયા છી એ. મારો પોતાનો સ્વયં અનુભવ અહી લખું તો અને જો નહીં લખું તો મારી માં ને નહીં પણ મારી જાતને અન્યાય કર્યાની લાગણી અનુભવાશે હું આજની તારીખે માહિનામાં લગભગ પંદર દિવસ રાત્રે ૧૦ વાગ્યા પછી જ ઘરે જાવ છુ ત્યારે મારી ૭૨ વર્ષની ઉમરે પહોચેલી માતા મારી રાહ જોતાં-જોતાં સિટિંગ રૂમના સોફા ઉપર સૂઈ ગઈ હોય છે મારા આવવાનો સંચાર થતાજ તે જાગી જાય છે અને એક પણ શબ્દ ઉચાર્યા વગર કે અણગમો વ્યક્ત કર્યા વગર રસોઈ ગરમ બનાવી મને જમાડીને પછી જ પોતાના રૂમમાં સુવા જાય છે. આ લેખન દરમ્યાન જ મારા મનમાં અચાનક સૂફી કવિયિત્રિ રાબીયાનો એક વિચાર જબકી જાય છે કહેવાય છે કે તેઓ તેના સમયમાં એક હાથમાં પાણીનો ઘડો અને બીજા હાથમાં મશાલ લઈને નીકળતા તેની પાછળની ફિલસૂફી એ હતી કે જો ક્યાય પણ સ્વર્ગ હોય તો તેની ઉપર પાણી રેડી દવ અને નર્ક હોય તો તેને સળગાવી દવ, જીવનમાં જે કઈ છે તે અહિયાજ છે. અહિયાં પણ આપણને બધાને પણ સ્વર્ગની અનુભૂતિ ત્યારે થાય છે જ્યારે-જ્યારે આપણે આપણું માથું માં ના ખોળામાં રાખીએ છીએ, આપણે દુન્યાથી અને સ્વયં આપણી   જાતથી પણ નિરભાર, નિર્ભય,નિશ્ચિંત અને નિર્વિચારની અનુભૂતિ કરીએ છી એ. મહર્ષિ અરવિંદે માં વિષે એક ખુબજ નાનકડું પણ સત્વશીલ પુસ્તક લખ્યું છે તેમાં માં ની મહાલક્ષ્મી, મહાસરસ્વતી વિ. રૂપોમાં કલ્પના કરાઇ છે માં ની કૃપા સર્વત્ર વરસતી જ હોય છે માત્ર આપણે તે ને જીલવા ખુલ્લુ રહેવું જોઈએ.

હવે હું માં વિષે કોઈ દુન્યવી બાબતો કે તેણીની ફરજ. જવાબદારી અને મમતા વિષે વાતો કરવાના મૂડમાં નથી કારણ કે લેખ જ્યારે તેના અંત તરફ જઇ રહયો છે, ત્યારે પૂર્વ ની વિચારધારા મુજબ મનુષ્ય-જીવનનો અંતિમ હેતુ તો મોક્ષ પ્રાપતીજ છે અહિયાં મારે આ અંતિમ આધ્યાત્મિક ઊંચાઈ મેળવવામાટેની વાત કરવી છે, માં ના સમર્પણની એટ્લે કોઈપણ જાતના સ્વાર્થ વગર સર્વસ્વ અપર્ણ કરવાની વૃતિ, આ એક એવી ઊંચી આધ્યાત્મિક અવસ્થા છે કે આ અવસ્થાને મેળાવવા માટે સાધુ-સંતો અને તપસ્વીઓ વર્ષો સુધી બધુ છોડી દિવસ-રાત, જપ-તપ કરે છે, કેટ-કેટલા યમ, નિયમોનું પાલન કરે છે  ત્યારે તેમને કદાચ આ આધ્યાત્મિક અવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે. પરંતુ એક સ્ત્રી જ્યારથી માતા બને છે ત્યારથી મૃત્યુસુધી તેણી ને  સમપર્ણ ની અવસ્થા સહજ રીતે જ પ્રાપ્ત થઈ જાય છે એટલે આનું આધાયત્મિક અર્થઘટન એવું થઈ શકે “માં પછી સીધું મોક્ષ” કે “મોક્ષ પ્રાપ્તિનું અંતિમ ચરણ એટ્લે માં”

Happy Mother’s day to All Readers

વેકેશન તો બાળકોનું પણ મરજી કોની?

વેકેશન ના સમય માં બાળકોને પોતાની મરજી મુજબની પ્રવુતિઓ કરવાદેવી જોઈએ કે તેમના વાલીઓએ તેમના માટે અગાઉથી વિચારેલી પ્રવુતિઓ માં તેમને નાખી દેવા જોઈએ?. આ વર્ષોથી ચાલી આવતી બે પેઢીઓ વચ્ચેની કશમકશ છે અને વાલીઓ માટે મુંજવણ એ છે ક્યો માર્ગ બાળકો માટે ઉતમ છે. ભારતમાં દરેક જગ્યાએ વાર્ષિક પરીક્ષાઓ પૂરી થયા પછી ચર્ચાતો આ સૌથી હોટ ટોપીક છે, આ એવા વિષય ઉપર ની ચર્ચા છે કે તેનો અંત આવતો નથી ચર્ચા ના અંતે લોકો છુટ્ટા પડે ત્યારે કોઈ નિષ્કર્ષ કે સોલુશન ઉપર આવી શકતા નથી હમેશા આ ચર્ચા ઇંફાઈનેટ લૂપમાં (ગોળ-ગોળ ફર્યા કરવું) જતી રહે છે, આ સમસ્યા પ્રમાણ માં નવી છે સૈકાઓ જૂની નથી મારી પેઢીના સમયની પણ નથી જ પરંતુ છેલ્લા 20 વર્ષથી સમાજમાં ખુબજ જાગૃતિ આવી છે, શિક્ષણના પ્રમાણમાં મોટો વધારો જોવા મળે છે જેને લીધે આજના સમય ના માતા-પિતા બાળકોની પરીક્ષા બાબતે જેટલા ચિંતિત હોય છે તેનાથી થોડાક જ ઓછા ચિંતિત પરીક્ષા પૂર્ણ થયા પછીના વેકેશનના સમયગાળા બાબતે પણ હોય છે. અમારા સમયના વેકેશન વિષે જો ખુબજ ઓછા શબ્દોમાં કહેવું હોયતો તે એ છે કે પરીક્ષા પૂરી થતાજ. (અહિયાં નીચે કાવ્યાત્મક રજૂઆત કરી છે, મારો આ પ્રથમ પ્રત્યન છે અને ક્ષતિ તરફ ધ્યાન દોરશો)

કરી થેલા-થેલી ભેગા અમો થયા મામાના ઘર ભેગા

હવે નહીં વિલંબ પળ નો પણ, માંડીશું ડગ તે ભણી મોટા-મોટા

કરી ભેળા ભાઈ-બંધુ ને કહી દીધું હમણાં નહીં મળીશું આપણે મોટા

કરી થેલા-થેલી ભેગા અમો થયા મામાના ઘર ભેગા

ખાસું-પિસું ને કરીશું ટેસ, બાળપણ ને વળી શેની ઠેસ

હવે ના કોઈ રોકસે, ટોકસે કે વઢસે, સૌ ભેળા મળી આનંદ વ્હેચસે

કરી થેલા-થેલી ભેગા અમો થયા મામાના ઘર ભેગા.

અમારી પેઢીના મન-મશ્તિશ્કમાં વેકેશનનો એકમાત્ર એજેંડા કહો કે અમારા માટેની બાદશાહી કહો તો તે મામાનું ઘર. તે સમયે સામા પક્ષે મામાના ઘરે પણ બધાનો એજેંડા આજ રહેતો કે હમણાં દીકરીઑ અને ભણીયાઓ આવશે, રોકાશે અને બધા સાથે મળીને ખૂબ મજા કરીશું હું આને દુન્યવી બાબતોથી પર થઈ ને કહુતો જીવનને સાર્થક બનાવીશું શબ્દ “મામાનું ઘર”. ને જો ઊંડાણથી વિચારવામાં આવેતો મા+મા અર્થાત મા ની માં નું ઘર હવે જો અહિયાં સ્વર્ગની અનુભૂતિ નો થાય તો બીજે ક્યાં થાય? આ તો પુરુષ પ્રધાન સમાજ રચનાને લીધે મા ની મા ને બદલે મામાની ઓળખ સ્થાપિત કરવામાં આવી હશે આવું મારૂ અંગત માનવું છે. વેકેશનના સમયમાં મામાને ત્યાં મામા, માસી અને ફેબા ના બાળકોનો જબરજસ્ત મેળાવડો થાય આખો દિવસ રમવામાં જાય, ભાવતા ભોજન મળે ઉનાળાના સમયમાં વેકેશન હોય રાત્રે બધાજ બાળકો અગાસીમાં ગોદડા પાથરીને રીતસર લાઇનમાં સુવાનું (છોકરાવો બધા જ ખુલ્લા ડિલે) છેટ સવારે તડકો આવે ત્યાં સુધી, આ પ્રસંગ અમારી પેટી ક્યારેય ભૂલી શકશે નહીં. આમ અમારા સમયમાં વેકેશન બાબતે વાલીઓના અને બાળકોના બે મત હતા નહી.

હવે વાત માંડીએ આજના સમયની તો માંમાંના ઘરે જવા-આવવામાં કોઈને વાંધો નથી કે નથી માંમાંના પક્ષે પ્રેમમાં કોઈ ઓછપ આવી હોય પરંતુ સમય સાથે મોટો બદલાવ ચોક્કસ આવ્યો છે. આજે સમાજમાં આર્થિક અને શૈક્ષણિક વિકાસ થવાથી બધાને સમયની કિમત સમજાઈ ગઈ છે. સમાજ રચના પૈસા કેન્દ્રિત થતી જાય છે તેમાં પણ જો બે પરિવાર વચ્ચે વધુ માત્રામાં આર્થિક અને શૈક્ષણિક તફાવત હોય તો હળવા-મળવાનું અને સાથે રહેવાનુ ઓછું થઈ જાય છે અને જ્યાં આવો મોટો તફાવત નથી ત્યાં પણ સમય સાથેના કેટલાક ફેરફારોતો ઉડીને સામે આવ્યા વગર રહેતા નથી જેમકે હાલ ના સમયમાં  બધાને બાળકોની સંખ્યા એક કે બે જ હોય છે આથી માંમાંના ઘરે કોઈ પણ સંજોગોમાં મોટું ટોળું બનતું જ નથી, બહુ ઓછા મામાઓના ઘરે વેકેશનમાં છકડી રમાતી હશે (અમારા વખતના પતાની એક નિર્દોષ રમત જેમાં એકીસાથે ૬ લોકો રમી શકે) આજના બાળકોમાં નાનપણથી જ પસંદ અને નાપસંદ ના ધોરણો ખુબજ ઘર કરી ગયેલા જોવા મળે છે, બાળકોની ઓછી સંખ્યા અને વધુ સાધન સગવડતા ને કારણે બાળકોમાં શેરિંગની ભાવના ખુબજ ઓછી થતી જાય છે આને લીધે આજના બાળકો અન્ય બાળકો સાથે એક-બીજાના ઘરે વધારે સમય રોકાવાનું પસંદ કરતાં નથી અને જેટલો સમય સાથે રહે છે તેમાં પણ મોબાઇલમા અને ટી.વી.માં ખુચેલા હોય છે છતાં આજની તારીખે પણ એવા બાળકોની અને પરિવારોની સંખ્યા ખાસી એવી મોટી છે કે જે બધા સાથે હળી-મળીને આ નિર્દોષ આનંદ લુટે છે અને સૌથી આનંદની વાત એ છે કે આજે એવા ઘણા મામાઓ છે જે અંદરથી લાગણીભીના છે અને સમય સાથે તાલ-મેલ કરવાનું જાણે છે તેવા મામાઓ પોતાની બહેનો અને ભણેજો ને ડેસ્ટિનેશન વેકેશન (કોઈ ફરવાના સ્થળે ભેગા કરવા) ઉપર લઈ જાય છે અને ત્યાં પારિવારિક મેળાવડો કરી ખુબજ આનંદ લૂટે છે અને આપણી આ જૂની પણ વૈભવી પરંપરાને જીવંત રાખે છે તે બદલ આ બધા મામાઓને લાખ લાખ વંદન.

હવે આ લેખના શરૂઆતમાં જે યક્ષ પ્રશ્ન છે તેના જવાબ તરફ આવીએ તો વેકેશન ક્યારે સાર્થક થયું કહેવાય? તો મારો વ્યકિતગત અભિપ્રાય અહિયાં કારણો અને તર્ક સાથે આપુતો. બાળકોની સ્કૂલ પસંદગીથી અભ્યાસ સૂધી, તેની રોજીંદી પ્રવૃતિઓ વી. માં સ્કૂલ અને વાલીઓની મરજી મુજબ વધારે ચાલતું હોય છે બીજું એ પણ કે આજના આ સુપર ફાસ્ટ અને હરિફાઈથી છલલો-છલ્લ યુગમાં આગળ જઈ ને તે ને આ સમય કે તક મળવા કરતાં ન મળવાની શક્યાતાઓ ખૂબ વધારે દેખાયછે, તો  વેકેશન આપવા પાછળનો હેતુ મારી દ્રષ્ટિએ જો કઈ હોય તો તે એજ હોય શકે કે આ દિવસો દરમ્યાન બાળકો પોતાની મરજી મુજબ ની પ્રવૃતિઓ કરી શકે અને જીવનમાં  એક વાર મળેલ બાળપણનો લખ-લૂટ આનંદ લૂટી શકે જે આગળ જતાં સમગ્ર જીવનનું મહામૂલું ભાથું બની ને તેની જીવન પર્યાત સ્મૃતિમાં રહી જાય.

Happy Vacation to All Readers

 

 

 

 

પુસ્તક અને સાહિત્ય નો મેળો એટલે વાચકોનો કુંભ મેળો

 

આપણે સૌ જાણીએ છીએ કે ભારત મેળાનો દેશ છે અહીં દરરોજ કોઈને કોઈ ભાગમાં કોઈને કોઈ વિષય કે હેતુ સાથેના મેળાનું આયોજન સદીઓથી થતું રહ્યું છે એક રીતે જોઈએ તો જૂના યુગમાં કે જ્યારે સંદેશાવ્યવહાર નો  આટલો વિકાસ થયો ન હતો ત્યારે આ મેળાના આયોજનોથી જન જાગૃતિ નું કામ દેશના ખૂણા ખૂણા સુધી અસરકારક રીતે થતું, મેળાઓ અનેક પ્રકારના હોય છે જેમકે લોકમેળો, સાંસ્કૃતિક મેળો, મનોરંજન મેળો ઔદ્યોગિક મેળો, શૈક્ષણિક મેળો, રોજગાર મેળો, ટેકનોલોજી મેળો અને  ધાર્મિક મેળો કે જે કુંભ મેળા તરીકે ભારતમાં જ નહીં પણ સમગ્ર વિશ્વમાં પ્રખ્યાત છે. જે રીતે અત્યારે પ્રયાગરાજ માં કે જે શહેર નું જૂનું નામ અલ્હાબાદ હતું ત્યાં હાલ માં સદીનો સૌથી વિશાળ અને ભવ્ય હિન્દુ ધાર્મિક મેળાવડો એટ્લે કુંભ મેળો  કે જેની પરંપરા સદીઓથી હિન્દુ સમાજમાં  જન-જન નો એક ભાગ બની ગઈ છે. આ ઉપરાંત એક એવો જ મેળો કે જે કુંભમેળા જેટલો જ પવિત્ર ગણાય છે અને જેમ કુંભમેળા દરમિયાન નદીમાં સ્નાન કરવાથી પાપ ધોવાઇ જાય છે તેવી જ રીતે આ પુસ્તક મેળામાં માત્ર ટહેલવાથી અજ્ઞાનરૂપી અંધકાર દૂર થાય છે, આ વખતના કુંભમેળાનું અને પુસ્તક મેળાના આયોજન માટે જે તે સરકારોને તેની  સહયોગી સંસ્થાઓ ને  જેટલા અભિનંદન આપીએ તેટલા ઓછા છે આ વખતે રાજકોટના આંગણે રેસકોર્સ ખાતે આર એમ સી અને સૌરાષ્ટ્ર યુનિવર્સિટી ના સહયોગ થી એક ભવ્યાતિભવ્ય પુસ્તક અને સાહિત્ય ના મેળાનું આયોજન કરવામાં આવ્યું હતું, આયોજકોએ સમય પણ ખૂબ જ યોગ્ય પસંદ કર્યો હતો આ પુસ્તક મેળા નો પ્રારંભ તારીખ 9 –2 – 20૧9 થયેલ છે અને તેનું સમાપન તારીખ 13-2 – 2019 ના રોજ થયુ, જ્યારે તારીખ 10 – 2 – 2019 ને રવિવાર  ના વસંતપંચમી નો પાવન દિવસ હતો છે જેને આપણે જ્ઞાન પંચમી પણ કહીએ છીએ અને આ દિવસે આપણે માં સરસ્વતી ની પણ સૂક્ષ્મ રીતે પુસ્તકો ની પુજા કરીએ છીએ આમ આ પુસ્તક અને સાહિત્ય નો મેળો પાંચ દિવસ ચાલ્યો, જે રીતે એક ધર્માભિમુખ વ્યક્તિ કુંભમેળામાં પ્રવેશ કરતા દિવ્યતાનો અનુભવ કરે છે તેવી જ દિવ્યતાનો અનુભવ એક સાચો વાચક પુસ્તક અને સાહિત્ય મેળામાં પગ મુકતા કરે છે આ મારા સ્વયંની  અનુભવસિધ્ધ વાત છે.

રાજકોટ ખાતેના આ મેળા નું  ખુબજ  વિશાળ કદ,મોટી સંખ્યા માં પુસ્તક વિક્રેતા ના સ્ટોલો,  બધી જ સગવડતાથી સભર આયોજન, આમ તો કોઈપણ જગ્યાએ યોજાતો પુસ્તક મેળો સૂક્ષ્મ રીતે તો “વ્યક્તિના જ્ઞાન પ્રાપ્તિની તરસ છિપાવતું પરબ છે”  જે વાચકો પોતાના પ્રતિકૂળ સંજોગોને લીધે આવી નથી શક્યા  તેના માટે હું અહીંયા પુસ્તક મેળાના સંક્ષિપ્ત વર્ણન દ્વારા આપને મેળામાં લટાર મારયાનો અનુભવ કરાવવાનો બનતો પ્રયાસ કરીશ સૌ પ્રથમ તો એ કહીશ કે આ વખતનો એટલે ફેબ્રુઆરી 2019 નો  પુસ્તકમેળો કેવળ પુસ્તક મેળો ન હતો સાથે સાહિત્ય નો મેળો પણ હતો, આજ સુધી માં ક્યારેય ન થયો હોય એટલા મોટા કદના મેળાનું આયોજન કરવામાં આવેલું, આ પુસ્તક અને સાહિત્ય નો મેળો રેસકોર્સના મેદાનમાં આવેલો હતો તેમાં દાખલ થવા માટે  એરપોર્ટ તરફ જવાના રસ્તા ની સામેના ભાગમાં રિંગ રોડ પર આવેલ દરવાજાથી પ્રવેશ લેવાનો થાય છે, પ્રવેશતાવેંત જ સામેની તરફ  વિશાળ મેદાન માં ખૂબ જ મોટા કદના અને બધી જ સાધન-સગવડ વાળા 6 ભવ્ય ડોમ  બનાવવામાં આવ્યા હતા  ઉપરાંત મોટું ફૂડ કોર્ટ, શુધ્ધ પીવાના પાણી વ્યવસ્થા, વિનય અને વિવેકી સ્વયંસેવકો જે આવનાર મુલાકાતીઓ ને બધી જ માહિતી આપતા અને જરૂરી મદદ કરતા આ મેળાના આયોજનમાં સૌથી ધ્યાન ખેંચે તેવી બાબત એ હતી કે આયોજનમાં સરકારી એજન્સીઓ હોવા છતાં તેમા ખૂબ જ પ્રોફેશનલ ટચ જોવા મળતો હતો, હવે આપણે સમગ્ર મેળા નું દર્શન કરીએ ક્રમ મુજબ જેથી વાચનાર ને પોતાની નજર સામે ચિત્ર પણ ઉપસતું જાય. મેળા નું પ્રવેશ દ્વાર ખુબજ આકર્ષક અને થીમ ને અનુરૂપ બનાવ્યું હતું રમેશ પારેખ અને ધૂમકેતુ જેવા મૂર્ધન્ય કવિ અને સાહિત્યકારો ના ફોટા અને તેમની કવિતા ઓ સાથેના વિશાળ કદ ના રંગીન પોસ્તરો લગાડેલા જેથી પ્રવેશતાંજ તમે પુસ્તક મેળા ના વાતાવરણ મા ઢળી જાવ, મેળા ની અંદર દાખલ થતા સામેની તરફ બે ખુબજ મોટા કદ ના ડોમ જેમાં લગભગ એકસો બેતાલીસ જેટલા પુસ્તક વિક્રેતા ના સ્ટોલ હતા અને તેમા વિવિધ વિષયો ના અગણિત પુસ્તકો હતા જે સમગ્ર સૌરાષ્ટ્ર ના વાચકો ની વાંચન ની ભૂખ સંતષવા માટે પર્યાપ્ત હતા, હવે  વાત કરીએ બાકીના  ચારેય ડોમ  વિશે એક પછી એક.

ડોમ ૧ : Kids Stall ના શીર્ષક હેઠળ  ખૂબ જ આકર્ષક ડોમ  બનાવવામાં આવેલ  કે જેનું નામ Kids Stall  એટલે કે બાળકો માટેનો, તે ડોમ નું  બહાર અને અંદર નું સુશોભન બાળકોને અનુરૂપ અને તેમને જોતાં જ ગમી જાય તેવું વિવિધ રંગોથી ભરેલું બાળકોને ગમતા કાર્ટુન કેરેક્ટરો ના ચિત્રો થી શોભતો ડોમ તે ને જોતા જ બાળકો તો ઠીક પણ મોટાઑ દોડી ડોમ જોવા જવાની લાલચ રોકી શકતા નહીં આ સ્ટોલ/ડોમ ની અંદર સવારના ૧૦ વાગ્યાથી પ્રાથમિક સ્કૂલમાં ભણતા બાળકોની લાઇનો લાગી જતી અહીંયા બાળકોને વિવિધ પ્રવુતિઓ કરાવમાં આવતી જેવી કે ગેમ રમાડવામાં આવતી અને ક્વીઝના કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવતું, ચિત્રો દોરવા વિ.  સ્ટોલ/ડોમ  ના બહારના ભાગે મોટી એલ.ઇ.ડી. સ્ક્રીન મુકેલ હતી જેથી બાળકો ના વાલીઓ પોતાના બાળકોની અંદર ની પ્રવુતિઓ  જોઈ શકતા આ રીતે ખૂબ જ સુંદર આયોજન હતું, આ સ્ટોલ જ્યારે બાળકો થી પૂરો ભરાઇ જતો ત્યારે આબેહૂબ એવું દ્રશ્ય સર્જાતું હતું કે એક નાનો એવો બગીચો અસંખ્ય રંગ અને આકારના ફૂલો થી ભરાઈ ગયો છે આ શબ્દોમાં કોઇ જ અતિશયોક્તિ નથી કારણ કે હું પાંચે પાંચ દિવસ ના મેળા નો સાક્ષી રહ્યો છું.

ડોમ ૨ : શબ્દ સંવાદ અને સાહિત્ય સર્જન આવા શીર્ષક સાથે ના ડોમ માં સવારે ૧૧ વાગ્યાથી સાંજના છ વાગ્યા સુધી ગુજરાતના સિદ્ધહસ્ત અને પદ્મશ્રી વિજેતા લેખકો વાર્તાકાર, કવિ, લોક સાહિત્યકાર ને બોલાવવામાં આવતા તેઓ અહીં ખાલી વક્તવ્ય આપતા ન હતા પરંતુ સાહિત્ય રસિક લોકોના પ્રશ્નોના જવાબો પણ આપતા હતા તેમની સાથે જ્ઞાન-ગોષ્ઠી કરતા તેમની સર્જન યાત્રા માં આવતા અવરોધ દૂર કરવાના ઉપાયો બતાવતા હતા આમ આ ડોમ  પાંચ દિવસ માટે લોકસાહિત્ય ની યુનિવર્સિટી બની ગયો હતો, આમાં  શ્રી વિષ્ણુ પંડ્યા જેવા પદ્મશ્રી  સાહિત્યકારો, કૃષ્ણકાંત ઉનડકટ અને જ્યોતિબેન ઉનાડકટ જેવા કટાર લેખકો તો કાના બટવા અને કિન્નર આચાર્ય જેવા પત્રકારો આવ્યા હતા અને પોતાનું જ્ઞાન લોકો સાથે શેર કર્યું હતું.

ડોમ નંબર 3 : ઓથર્સ કોર્નર ના શીર્ષક  હેઠળના ડોમ માં  નવા ગુજરાતી લેખકો, કવિઓ, અને સિને સર્જકો ને પોતાની કલા અને કૃતિ રજુ કરવાની તક અપાઇ હતી તેમજ શિખતા યુવાનોને તેની સાથે ગોષ્ઠી કરવાની તક આપવામાં આવતી તેમની સર્જન યાત્રા માં આવતી સમસ્યા નું સમાધાન શોધવામાં આવતું આમ  આ ડોમ પણ નવા  ઊભરતા કલાકારો અને શિખતા  કલાકારો માટે એક કાર્યશાળા  જેવો બની ગયો હતો.

ડોમ  નંબર ૪ : કે જે ને મેઇન સ્ટેજ પણ કહેવામાં આવતું હતું વિશાળ અને ભવ્ય મુખ્ય સ્ટેજ તેના બેક ગ્રાઉન્ડમાં ખૂબ જ મોટી એલ.ઇ.ડી. સ્ક્રીન જેથી બધા જ લોકો કાર્યક્રમ ખૂબ જ સારી રીતે જોઈ શકે  મોટી સંખ્યામાં લોકો આરામદાયક રીતે બેસી શકે તેવી આરામદાયક બેઠક વ્યવસ્થા  આ જ સ્ટેજ ઉપર ઉદઘાટન અને સમાપન કાર્યક્રમ ઉપરાંત સાહિત્યકરો  અને લેખકો ના વક્તવ્યો યોજવામાં આવતા આ પાંચ દિવસ સુધી દરરોજ લગભગ સાંજે સાડા છ થી રાત્રિના સાડા નવ સુધી જેમાં મુખય્ત્વે કાજલબેન ઓઝા, જય વસાવડા, પૂ.અપૂર્વમુની સ્વામિ, પૂ.જ્ઞાનવત્સલ સ્વામિ, શ્રી ભીખુદાનભાઈ ગઢવી, આર.જે. દેવકી અને શ્રી શાહબૂદીનભાઈ રાઠોડ,   શ્રી સાઈરામ દવે  વિ. રાજકોટ ની જનતા ને પણ અભિનંદન આપવા ઘટે કે તેઓ ખૂબ જ મોટી સંખ્યામાં આવતા અને ખુબજ શાંતિ પૂર્વક અને રસ પૂર્વક મેળા ને અને કાર્યક્રમોને માણતા આમ પુસ્તક મેળો અને સાહિત્ય નું સંમેલન પાંચ દિવસનો ઉત્સવ બનીને રહી ગયો પૂરો થયો ત્યારે તમામ સાહિત્ય રસિકો એ આનંદ અને સંતોષનો ઓડકાર ખાધો, વાહ વાહ ના ઉદગાર સાથે.